Artykuł jest w fazie powstawania – na bieżąco modyfikowany oraz poprawiany.
Początkowo kościół był kościołem filialnym, zarządzanym przez ks. prob. Wincentego Muschalika. Zaraz po poświęceniu nowej świątyni, przez jakiś czas korzystali z niej również katolicy z Lipin, bowiem w tamtejszym kościele przeprowadzano ówcześnie remont.
Na początku sierpnia 1914 roku sprowadzono do Chropaczowa dwie siostry Boromeuszki. Opiekowały się one chorymi, prowadziły przedszkole i dbały o kościół. Do końca roku sprowadzono do pomocy jeszcze jedną siostrę. Początkowo siostry zamieszkały w małym domku, składającym się z pięciu pokoi oraz kuchni. jednym z pokoi urządzono Oratorium. Jeszcze w tym samym roku Urząd Gminy wydał pozwolenie na stałe osiedlenie się sióstr.
W 1915 roku Kuria Wrocławska przydzieliła do Chropaczowa ks. Hugonona Cedzicha, dotychczasowego wikariusza posługującego w Lipinach. Mianowano go rządcą nowego kościoła i tak zwanym lokalistą, gdyż faktyczny podział parafii lipińskiej jeszcze nie nastąpił.
Jedną z jego pierwszych inwestycji był w grudniu 1915 roku zakup wypożyczonych w 1913 przez Księdza Muschalika organów firmy Spiegel. Na ten cel przeznaczono 500 Marek. Instrument stroił i opiekował się nim Martin Kowatz z Bytomia, właściciel domu muzycznego oraz fabryki instrumentów.
W roku 1916 do pomocy w Chropaczowie został skierowany pierwszy wikary, ks. Paweł Klich, zaś w roku następnym przybył ks. Tomasz Zdechlik.
Jeszcze przed zakończeniem Wielkiej Wojny, pomimo wielu przeszkód udało się zebrać fundusze na wykonanie dwóch ołtarzy bocznych. Nie jest do końca pewne, czy zostały one zbudowane przez Matthiasa Beule, tak jak podaje kronika, gdyż w czasie wojny posługiwał on jako sanitariusz. Poświęcał się szczególnie ciężko rannym, a także starał się ich uczyć rzemiosła na swoich kursach. Możliwe zatem, że w pracach nad ołtarzami pomagali mu jego uczniowie – żołnierze.
W lutym 1917 roku chór „Echo” wznowił na czas wojny swoją działalność.
4 stycznia 1918 roku na cele militarne zarekwirowano z wieży dwa największe dzwony, a także piszczałki z organów. W następnych dniach ks. Cedzich starał się odzyskać zagrabiony majątek, jednak bezskutecznie.
W dniach od 23 czerwca do 18 sierpnia 1917 roku na Górnym Śląsku odbył się strajk generalny, w którym brali udział również pracownicy kopalni Śląsk i huty Guidotto. W lipcu 1918 oku odbył się wyjazd delegacji Rady Ludowej na Sejm Dzielnicowy do Poznania. W jej skład wchodzili Ignacy Kondora, Jan Kowalczyk, Emanuel Rymiorz, Paweł Szafranek, Alfons Smandzik i Augustyn Dudek.
16 października 1918 roku do posługi w Chropaczowie został skierowany trzeci już wikary, ks. Tomasz Zdechlik.
W czasie I wojny światowej w latach 1914-1918 Urząd Stanu Cywilnego w Chropaczowie przysyłał listy poległych parafian. Były one sporządzone w języku niemieckim, z podaniem imienia, nazwiska, zawodu, daty śmierci i miejsca pochówku. Zakończoną 11 listopada 1918 roku wojnę podsumowano bolesną statystyką. Na frontach życie straciło łącznie 247 osób.
Czas Wielkiej Wojny, a następnie rewolucji i przewrotu był niezwykle burzliwy. W pewnym momencie zdawało się, że socjalizm i komunizm zapanują zupełnie, bowiem nawet przez Chropaczów przeciągały się ze śpiewem międzynarodówki, niosąc rozerwane łańcuchy, jako symbol urojonej wolności, liczne gromady „czerwonych”. Czas ten zanotował 37 wystąpień z Kościoła, tzw. aktów apostazji. Wprawdzie kolejnych jedenaście osób powróciło na łono Kościoła, jednak nie wszyscy z tych, którzy wystąpili.
W dniach od 27 do 29 grudnia 1918 roku w kopalni Śląsk miał miejsce strajk generalny.
18 stycznia 1919 roku aresztowano polskich przywódców ruchu robotniczego w Chropaczowie. Jednocześnie w domu noclegowym kopalni Śląsk zakwaterowany został oddział Grenschutzu – paramilitarnej formacji ochotniczej działającej na wschodnich rubieżach Republiki Weimarskiej razem z Freikorpsem i Selbstchutzem. Zbrojnie przeciwstawiali się oni odłączeniu terenów wschodnich od Niemiec.
W 1919 roku Shlesiengrube, czyli Chropaczów wraz z kolonią Guidotto podniesiono do rangi kuracji kościelnej, zaś ks. Cedzich został mianowany kuratusem. Samodzielna kuracja chropaczowska liczyła wtedy 10 500 wiernych. Czas powojenny, rewolucje i niepokoje znacząco ograniczały rozwój kuracji w kierunku utworzenia samodzielnej parafii. W dalszym ciągu ks. kuratus musiał starać się o fundusze na spłatę długów powstałych przy budowie kościoła.
Po ustanowieniu kuracji, w celu powiększenia powstałego w 1901 roku cmentarza, wykupiono od Spółki Akcyjnej Kopalń i Cynkowni w Lipinach dwie morgi ziemi, co równało się nieco ponad jednemu hektarowi. W ten sposób Chropaczowski cmentarz liczył już 3,5 morga powierzchni.
15 lutego 1919 roku powstał w Chropaczowie oddział Polskiej Organizacji Wojskowej, w skład którego wchodziło 50 ochotników, którzy wyposażeni byli w 8 karabinów i 20 rewolwerów. Jednym z jego organizatorów był Wiktor Wiechaczek – organizator w gminie oddziału Polskiej Partii Socjalistycznej, oraz komendant Straży Gminnej w Chropaczowie.
15 lipca odbyło się poświęcenie sztandaru Towarzystwa Śpiewu „Echo”.
17 sierpnia 1919 roku wybuchło I Powstanie Śląskie, którym dowodził Józef Trojok i Wiktor Wiechczek. W walkach powstańczych poległ chropaczowianin Rafał Copik. Powstanie zakończyło się dzień później masowym aresztowaniem Polaków. 21 sierpnia rozstrzelano Dominika Kamionkę.
W roku 1920, po trzech latach posługi przeniesiony został do następnej parafii ks. Paweł Kich.
Ówcześnie w Chropaczowie działały dwa kluby sportowe – „Wanda” i „Olimp”. W styczniu tego roku reaktywowano powstałe w 1911 towarzystwo sportowe „Sokół”, w skład którego wchodziło 170 osób, zaś prezesem klubu był Władysław Rozmarynowski.
16 sierpnia 1920 roku wybuchło II Powstanie Śląskie, któremu dowodził Józef Trojok. Był on w roku 1909 współzałożycielem polskiego Towarzystwa Śpiewu „Echo” w Chropaczowie. W tym samym czasie należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Po wojnie wspólnie z Wiktorem Wiechaczkiem tworzył Polską Organizację Wojskową. Jako działacz polski w I Powstaniu Śląskim był ścigany przez Grenschutz, jednak uszedł z życiem dzięki wprowadzeniu niemieckiej władzy w błąd.
We wrześniu 1920 roku w kopalni Śląsk ponownie strajkowali górnicy.
21 października odbyła się pierwsza w historii istnienia kuracji wizytacja kanoniczna.
W latach 1920-1921 w Chropaczowie organizowano wiece w sprawie przyłączenia Śląska do Polski, którym przewodził Józef Sosna (z ugrupowania Korfantego) oraz Józef Trojok i Wiktor Wiechaczek (z Towarzystwa „Sokół”)
11 marca 1921 roku na mocy dekretu erekcyjnego, Biskup Wrocławski Adolf Kardynał Bertram erygował nową parafię p.w. Matki Bożej Różańcowej. Chropaczowska świątynia w świetle prawa kościelnego stała się od tej pory kościołem parafialnym, wraz z wszystkimi jego prawami i przywilejami.
ADOLFUS CARDINALIS BERTRAM
z Bożej Łaski i Stolicy Apostolskiej Biskup Wrocławski.
Po wysłuchaniu zainteresowanych ustanawiam, w Chropaczowie-Schlesiengrube w powiecie Bytomskim parafię z następującymi wskazaniami:
1/ granice parafii obejmują gminę Chropaczów „Gutsbezirk” i kolonię „Guidotto” (za torami w stronę Lipin);
2/ Katolicy zamieszkujący w wyżej wymienionym okręgu zostają wyłączeni z parafii Lipiny i tworzą odtąd parafię Schlesiengrube-Chropaczów;
3/ Kościół w Chropaczowie pod wezwaniem Najwiętszej Maryi Panny Różańcowej staje się kościołem parafialnym ze wszystkimi przysługującymi prawami;
4/ Proboszczowi, który ma swoją siedzibę w Chropaczowie przysługuje obok wolnego mieszkania również zgodnie z ustawą z dnia 26 maja 1909 roku wynagrodzenie służbowe przewidziane dla katolickiego proboszcza:
5/ Obsadzanie parafii dokonuje książę-biskup wrocławski;
6/ Parafia przynależeć będzie do dekanatu chorzowskiego;
7/ Niniejszy dokument nabiera mocy z dniem 1 lipca 1921 roku”.
Na przestrzeni lat zmieniał się sposób utrzymania chropaczowskiej parafii. Z chwilą powstania kuracji w Chropaczowie, funkcję patrona zgodził się pełnić hrabia Guido von Donnersmarck. Wyznaczył on też roczną pensję dla lokalisty w wysokości 1200 marek. Potwierdzenie tego faktu przesłał kardynał Bertram na ręce ks. Cedzicha w dniu 11 maja 1915 roku. W lutym następnego roku ksiądz lokalista powiadomił kardynała, iż pensja 1200 marek jest mu regularnie wypłacana przez hrabiego Donnersmarcka.
20 marca 1921 roku w gminie odbył się plebiscyt. Spośród 5543 uprawnionych obywateli, w głosowaniu wzięło udział 5423 osób. Na Polskę oddano 3622 głosy, zaś za Niemcami głosowały 1784 osoby. 17 głosów było nieważnych. W ten sposób 66,8 % mieszkańców Chropaczowa opowiedziało się za przyłączeniem do Polski.
25 kwietnia 1921 roku z Chropaczowa w kierunku Opola wymarszował oddział powstańczy pod dowództwem Wiktora Wiechaczka, z zadaniem wysadzenia mostów. W ramach akcji „Mosty” Grupy Wawelberg 2 maja 1921 roku wysadzono most na Odrze w miejscowości Szczepanowice.
W III Powstaniu Śląskim gmina Chropaczów wystawiła łącznie 2 kompanie powstańców (łącznie ok. 200 osób), którymi dowodził Józef Trojok. Grupa ta odniosła sukces zdobywając w walkach Chorzów. Mieszkańcy Chropaczowa brali też udział w działaniach i walkach II pułku bytomskiego.
W celu zakończenia wszystkich formalności, trzeba było uzyskać aprobatę władz świeckich na utworzenie nowej parafii. W piśmie wysłanym 8 czerwca 1921 roku przez Wydział do Spraw Kościelnych i Szkolnictwa Urzędu Rejencyjnego w Opolu do kardynała Bertrama, udzielono zgody na utworzenie parafii w Chropaczowie. Fakt ten potwierdziła 17 czerwca Tajna Kancelaria Książęco-Biskupia z Wrocławia. Parafia Chropaczowska liczyła wówczas 11.500 wiernych.
24 sierpnia 1921 roku w Kluczborku po długiej chorobie zmarł Matthias Beule, wybitny artysta i twórca znacznej części wyposażenia chropaczowskiej świątyni. 22 kwietnia 1922 roku dotychczasowy kuratus Hugon Cedzich został mianowany pierwszym proboszczem nowo powstałej parafii w Chropaczowie. W czerwcu 1922 roku wschodnią część Górnego Śląska, w tym i Chropaczów przyłączono do odrodzonej w 1918 roku Rzeczypospolitej Polskiej. Wymusiło to reorganizację oraz liczne zmiany personalne. Po 6 latach duszpasterzowania został przeniesiony ks. Paweł Klich. 14 lipca dekret otrzymał również ks. Paweł Kalus. Jego następcą został wyznaczony ks. Robert Wallach, kapłan słynący z wielkiej abstynencji, będący założycielem Katolickiego Związku Abstynentów. Od tej pory parafia przez długi okres czasu posiadała tylko proboszcza i jednego wikarego. Ks. Wallach w Chropaczowie pracował zaledwie rok, bowiem już w 1923 roku jego miejsce zajął ks. Alojzy Januszewicz. 18 października 1923 roku w parafii odbyła się druga wizytacja kanoniczna.
W 1924 roku ks. Cedzich zaczął na szerszą skalę starać się o fundusze na budowę budynku probostwa. Dotychczas proboszcz wraz z wikarymi zmuszeni byli wynajmować prywatne mieszkania, zajmując całe pierwsze piętro przy ulicy Armii Krajowej 5, gdzie urządzono również tymczasową kancelarię.
W akcie z dnia 14 marca 1924 roku Kuria Biskupia w Katowicach zachęcała ks. Cedzicha do budowy probostwa na gruncie parafialnym. Zobowiązała także, aby uczynił on odpowiednie kroki u właścicieli przedsiębiorstw przemysłowych, w których pracują chropaczowscy robotnicy, w celu znalezienie patrona finansowego tego przedsięwzięcia. 12 maja 1924 roku Kuria Biskupa upoważniła również, na wniosek ks. Cedzicha z dnia 6 maja, ks. Otrębę ze Świętochłowic do prowadzenia rokowań ze Spółką Akcyjną w Lipinach, w sprawie utrzymania kościoła i budowy probostwa.
23 października 1924 roku odbyła się kolejna wizytacja kanoniczna. Również w roku 1924 wikariusz ks. Alojzy Januszewicz otrzymał dekret i został mianowany proboszczem parafii w Wodzisławiu Śląskim – Jedłowniku. Jego miejsce zajął dopiero w 1925 roku ks. Robert Seweryn. W tym samym roku do parafii przybył również wyświęcony 5 lipca neoprezbiter ks. Franciszek Klimza. Posługiwał on w parafii przez rok, po czym otrzymał dekret do parafii Narodzenia NMP w Pszowie.
Wraz ze zmieniającą się przynależnością diecezjalną, zmieniała się także przynależność dekanalna parafii w Chropaczowie. Na Konferencji Episkopatu Polski obradującej w Częstochowie w dniach 2 i 3 lipca 1924 roku przyjęto plan reorganizacji kościoła w Polsce w takim kształcie, o którym wspomina podpisany w roku 1925 Konkordat Polski ze Stolicą Apostolską. Przez pewien czas nie było wiadomo, do której metropolii zostanie włączona nowa Diecezja Śląska. Początkowo Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego posiadało plan, który wymieniał cztery metropolie: warszawską, gnieźnieńsko-poznańską, Iwowską i mohylewską. Administrację dla Górnego Śląska planowano przyporządkować do Metropolii gnieźnieńsko-poznańskiej.
W dniu 10 lutego 1925 roku został podpisany Konkordat między Stolicą Apostolską a Polską. W artykule IX napisano m.in. że do istniejącej metropolii krakowskiej zostanie włączona nowa Diecezja Katowicka (Śląska).
W okresie od 25 kwietnia do 10 maja 1925 roku parafia przeżywała swoje pierwsze w historii misje święte. Przeprowadzili je wówczas ojcowie franciszkanie z Panewnik, którzy kazania głosili w języku polskim (w pierwszym tygodniu) oraz niemieckim (w drugim tygodniu). Podczas trwania misji ważnym wydarzeniem było poświęcenie krzyża misyjnego, który stanął przy głównym wejściu do świątyni.
20 czerwca 1925 roku Administrator Apostolski ks. dr August Hlond udzielił w kościele Sakramentu Bierzmowania, bierzmując łącznie 1641 osób. W Wigilię 24 grudnia w parafii miała miejsce wizytacja kanoniczna.
5 sierpnia 1925 roku Rada Parafialna podjęła ostateczną uchwałę w sprawie budowy probostwa.
Już kilkanaście lat po oddaniu do użytku Chropaczowskiego kościoła, pojawiły się w nim pierwsze szkody górnicze. 9 grudnia 1925 roku bytomski adwokat Bruno Kudera wysłał pismo do dyrekcji Śląskich Kopalń i Cynkowni w Lipinach o następującej treści:
„Z polecenia Zarządu Kościelnego w Chropaczowie mam zaszczyt zawezwać do wykonania reparatur przy kościele katolickim w Chropaczowie. Jak szanownej Spółce wiadomo, pokazały się w najnowszym czasie nowe rysy w murach świątyni. Rysy te są spowodowane przez górnictwo szanownej Spółki. Panowie, przez wykonanie różnych reparatur przy kościele, roszczenie mego klienta, co do zasady, już uznali. Przez ociąganie się z reparaturami kościoła strata się tylko powiększa i egzystuje nawet niebezpieczeństwo zawalenia się kościoła na zebrany w kościele lud.”
Z powodu prac wydobywczych w latach 20. kościół doznał poważnych uszkodzeń. Pokazały się liczne pęknięcia na ścianach, stropach, sklepieniach i posadzce.
W 1926 roku skierowano do parafii ks. Konstatyna Piełkę. W tym samym roku przystąpiono do pertraktacji z firmą Otto z Hemelingen-Bremen, która miała wykonać nowe dzwony w miejsce tych zarekwirowanych podczas Wielkiej Wojny. Po usunięciu wszelkich trudności związanych z opłaceniem cła i dostarczeniem dzwonów do Polski, 1 kwietnia 1928 roku nowe instrumenty zostały poświęcone przez ks. dziekana Pawła Lexa z Halemby. Asystowali mu przy tej ceremonii księża proboszczowie: ks. Cedzich wraz z ks. Szczygłowskim z Nowej Wsi oraz ks. wikariusz Walenta z Chropczowa; Kazanie wygłosił ks. proboszcz Sowa z Lipin.
W roku 1926 po raz kolejny dokonano poszerzenia cmentarza. Od Spółki Akcyjnej Kopalń i Cynkowni w Lipinach wydzierżawiono kolejne 62 ary ziemi. Wtedy cmentarz liczył łącznie 149,90 arów, za które spółka z Lipin pobierała opłatę w wysokości 300 zł. rocznie.
20 czerwca 1926 roku miało miejsce uroczyste poświęcenie Sztandaru Sodalicji Młodzieży pod opieką św. Alojzego. Było to dla parafii wielkie wydarzenie. W skład zarządu Sodalicji wchodzili: ks. Konstantyn Piełka (patron), ks. prob. Hugo Cedzich (protektor), Alfred Gawełczyk (prezes), Tomasz ? (sekretarz) oraz W. Kamiński (skarbnik).
11 września 1926 roku Rada Gminy Chropaczów uchwaliła dotację w wysokości 5.000 zł na budowę budynku probostwa. Swoje wsparcie okazała również Dyrekcja Kopalń i Hut Księcia Donnesmarcka przyznając pomoc w formie cegieł, cementu, piasku i żelaza. Projekt budynku, wykonany przez Johanna von Muszkowskiego, został zatwierdzony przez Powiatowy Urząd Budowlany 25 maja 1927 roku. Pozwolenie tymczasowe na budowę probostwa Urząd Okręgowy wydał dwa dni później.
30 stycznia 1927 roku święcenia kapłańskie przyjął pochodzący z Chropaczowa ks. Harald Weinert.
W ten sposób, 1 czerwca 1927 roku rozpoczęto budowę plebanii, którą powierzono mistrzowi budowalnemu Alojzemu Malajce z Chropaczowa. 24 maja 1928 roku Katolicki Urząd Parafialny, po przeprowadzonych inspekcjach, otrzymał od Naczelnika Urzędu Okręgowego w Chropaczowie pozwolenie stałe na dalszą budowę. Prace trwały niecałe dwa lata. W kwietniu 1929 roku plebanię wraz z budynkiem gospodarczym oddano w stanie surowym. Były to szczególnie drogie czasy. Koszt budowy wyniósł 120 610 złotych. Ówcześnie na Parafii Chropaczowkiej ciążyły liczne zobowiązania finansowe, głównie tytułem zaciągniętych pożyczek, które ograniczały możliwości rozwoju.
W roku 1927 Chropaczów opuścił ks. Konstatny Piełka, zaś jego miejsce zajął ks. Teodor Walenta, który w parafii posługiwał przez rok, po czym mianowano go proboszczem parafii św. Mikołaja w Wilczy. 28 listopada 1928 roku przeprowadzono wizytację kanoniczną. 22 maja 1929 roku Bierzmowania 770-ciu parafianom udzielił ks. biskup Arkadiusz Lisiecki. Jednocześnie w tym dniu odbyła się pierwsza, przeprowadzona przez biskupa diecezjalnego, wizytacja kanoniczna. W 1929 roku, po czterech latach parafię opuścił ks. Robert Seweryn. Jego miejsce zajął 12 kwietnia ks. Józef Matloch, który jeszcze 5 września został przeniesiony do parafii w Lipinach.
20 czerwca 1930 roku wydarzył się w kościele nieszczęśliwy wypadek. Spadający ze sklepienia kawałek tynku zranił parafianina Stefana Dudka. Przybyły na miejsce komendant Posterunku Policji Województwa Śląskiego w Chropaczowie sporządził następujący meldunek:
„Dnia 20 czerwca 1930 roku o godzinie 9.30 w czasie uroczystości Bożego Ciała w Chropaczowie, Dudek Stefan, gdy usiadł do ławki, został uderzony w głowę przez spadający kawałek tynku i ciężko ranny. Na miejsce wypadku został wezwany lekarz – dr Sarnes, który udzielił rannemu Dudkowi pierwszej pomocy. Po zaopatrzeniu rannego został on odwieziony samochodem sanitarnym do szpitala w Królewskiej Hucie, albowiem rana przez lekarza została uznana za niebezpieczną. O powyższym donoszę z prośbą o wzięcie tego do wiadomości i dalsze zarządzenie.”
Dzień po wypadku, 21 czerwca nadeszło do parafii zarządzenie Naczelnika Urzędu Okręgowego, Jana Przybyły, który poinformował, że „Na podst. par. 10, część druga, tytuł 17 ogólnego prawa krajowego, łącznie z par. 6 ustawy o zarządzie policyjnym z dnia 11 marca 1850 roku i w porozumieniu ze Starostwem, zarządzam natychmiastowe zamknięcie kościoła, aż do 23 bieżącego miesiąca, w którym to dniu o godz. 12.00 nastąpi ponowne urzędowe zbadanie kościoła. […] Nabożeństwa mogą być odprawiane w kaplicy za głównym ołtarzem, gdzie według dotychczasowego badania przez komisję nie grozi niebezpieczeństwo. Większość zebranej na nabożeństwie ludności uczestniczyć w niej może na placu koło kościoła. […] Równocześnie zarządzam, iż z powodu silnych rysów w murach wieży kościoła, dzwonić można tylko dwoma małymi dzwonami, zaś dzwonienie większymi dzwonami o nazwie 'Maryja’ i 'Izydor’ musi być zaniechane, aż do dalszego zarządzenia.„
23 czerwca 1930 roku w szpitalu w Królewskiej Hucie zmarł ciężko ranny w głowę Stefan Dudek.
cdn.
Opracował Marcin Gabor